Κυριακή 16 Δεκεμβρίου 2007

Η έννοια της ηδονής στον «ώριμο» πλατωνικό διάλογο: «Φίληβο»


Ως ηδονή ορίζεται ό,τι προκαλεί ευχαρίστηση και απόλαυση στον άνθρωπο. Αντιθέτως ό,τι προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα, ορίζεται ως πόνος. Η ηδονή ανήκει στα πάθη και ο πόνος στα συναισθήματα.
Ο Πλάτωνας, ο Ηράκλειτος, οι Πυθαγόρειοι και οι Στωικοί συγκαταλέγονται στους ηθικούς ρεαλιστές, τάση αυστηρά αντιηδονιστική και ασκητική, αφού απορρίπτει όλα τα πάθη και τα θεωρεί επικίνδυνα για τον ηθικό ανθρώπινο βίο. Οι ηθικοί ρεαλιστές δέχονται τον απόλυτο και αντικειμενικό χαρακτήρα των ηθικών αξιών, πιστεύουν σ’ έναν απόλυτο κόσμο θεμελιωμένο πάνω σε θεϊκά πρότυπα και πρεσβεύουν την καταστολή της ηδονής και των παθών, με την υποστήριξη του ηθικού βίου από τον ορθό λόγο και την αρετή.
Ο Αρίστιππος και ο Επίκουρος, παρά τις έντονες μεταξύ τους διαφορές, ανήκουν στους ηδονιστές, τάση που αναγνωρίζει τη σημασία των παθών στη ζωή του ανθρώπου και θεμελιώνει τον ηθικό βίο πάνω στην ηδονή.
Ο Αριστοτέλης τέλος και η Περιπατητική Σχολή, είναι περισσότερο μετριοπαθείς στο θέμα της ηδονής.
Μια βασική έννοια της ηθικής είναι η ευδαιμονία. Η έννοια της ευδαιμονίας είναι διαφορετική μεταξύ των φιλοσόφων. Η σχέση μεταξύ ηδονής και ευδαιμονίας καθορίζει τις διαφορές μεταξύ των παραπάνω τάσεων. Κυρίως μεταξύ Πλάτωνα, Αριστοτέλη και Επίκουρου. Ο Επίκουρος ταυτίζει την ηδονή με την ευδαιμονία ενώ ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης θεωρούν ως βασικό συστατικό της ευδαιμονίας την αρετή και όχι την ηδονή. Οι διαφορά τους δηλαδή έγκειται στην πηγή της ευδαιμονίας και στο κατά πόσο συμμετέχει η ηδονή στην ευδαιμονία.
Ο Πλάτωνας, στη διάρκεια της ζωής του εκφράζει δύο διαφορετικές απόψεις στο θέμα της ηδονής. Αρχικά, επηρεασμένος από τον πουριτανισμό και τον ασκητισμό των Πυθαγορείων χαρακτηρίζεται από αυστηρά αντι-ηδονιστική τάση. Σ’ αυτή τη φάση, η ηδονή δεν έχει καμία ηθική αξία και καταδικάζει όλες τις σωματικές και υλικές απολαύσεις. Στο διάλογό όμως «Φίληβος», που ανήκει στην ύστερη και ώριμη πλατωνική περίοδο, αναθεωρεί τις αρχικές του απόψεις και τηρεί πιο διαλλακτική και συμβιβαστική στάση απέναντι στο θέμα της ηδονής.
Στο «Φίληβο» εμφανίζονται δύο αντίπαλες θέσεις για το τι είναι «καλό» για τον άνθρωπο. Ο Φίληβος από τη μια μεριά υποστηρίζει ότι το «καλό» είναι η ηδονή, και η κάθε ευχαρίστηση που απορρέει από ένα ηδονικό συναίσθημα. Από την άλλη μεριά ο Σωκράτης ισχυρίζεται ότι το «καλό» και το ωφέλιμο για τον άνθρωπο είναι η φρόνηση, η νόηση και ο διαλογισμός. (11b)
Στη συνέχεια του διαλόγου διατυπώνεται η άποψη, πως ότι επιδέχεται αυξομειώσεις μπορεί να συμπεριληφθεί κάτω από την ενιαία επωνυμία «άπειρο». Όπως η θερμοκρασία έτσι και η ηδονή και ο πόνος ανήκουν στην τάξη του απείρου διότι επιδέχονται το περισσότερο και το λιγότερο, το μεγάλο και το μικρό και κανένα από αυτά τα τρία στοιχεία δεν αποτελεί το μέγιστο ή το ελάχιστο διανοητό όριο (24 d). Είναι λοιπόν ευνόητο ότι αυτό που καθιστά την ηδονή καλή και τον πόνο κακό είναι οι άπειρες και ανεξάντλητες δυνατότητες βίωσής τους.
Αντίθετα, η νοημοσύνη και η ευφυΐα είναι η αιτία δημιουργίας της κοσμικής τάξης και ως εκ τούτου ανήκουν στην τάξη της «αιτίας του μείγματος» και ως μείγμα ορίζεται οτιδήποτε είναι καλό για τον άνθρωπο (30 e).............

Δεν υπάρχουν σχόλια: