H κρίση έχει τις ρίζες της σε κρίσιμες αποφάσεις πολιτικής που πάνε πίσω αρκετές δεκαετίες
Eichengreen Barry
Kαθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ
Προϋπόθεση για να εξέλθουμε από την παρούσα χρηματοοικονομική κρίση είναι να καταλάβουμε πώς φθάσαμε σε αυτήν αρχι
κά. Η θεμελιώδης αιτία, σύμφωνα με τους οπαδούς του Τζον Μακέιν, ήταν η απληστία και η διαφθορά στη Wall Street. Αν και δεν ανήκω σ’ αυτούς που αρνούνται την ύπαρξη τέτοιων κινήτρων, προσωπικά θα επιμείνω ότι η κρίση έχει τις ρίζες της σε κρίσιμες αποφάσεις πολιτικής που πάνε πίσω αρκετές δεκαετίες.Στις ΗΠΑ, δύο ήταν οι κρίσιμες αποφάσεις. Η πρώτη, στη δεκαετία του `70, αφορούσε στην απορύθμιση των προμηθειών που ελάμβαναν οι χρηματομεσίτες. Η δεύτερη, στη δεκαετία του `90, ήρε τους περιορισμούς της Πράξης Glass-Steagall για την ανάμιξη των δραστηριοτήτων εμπορικών και επενδυτικών τραπεζών. Την εποχή των καθορισμένων προμηθειών, οι επενδυτικές τράπεζες είχαν τη δυνατότητα να αποκομίζουν ικανοποιητικά κέρδη, μέσα από τις χρηματιστηριακές συναλλαγές. Η απορύθμιση έφερε τον ανταγωνισμό και στενότερα περιθώρια κερδών. Η κατάργηση της Glass-Steagall στη συνέχεια έδωσε τη δυνατότητα στις εμπορικές τράπεζες να επεκταθούν στις άλλες παραδοσιακές δραστηριότητες των επενδυτικών τραπεζών.
Σαν απάντηση, οι επενδυτικές τράπεζες εξαπλώθηκαν σε νέους τομείς όπως η δημιουργία και διανομή σύνθετων τίτλων παραγώγων. Δανείζονταν χρήματα και τα αξιοποιούσαν για να διατηρήσουν την κερδοφορία τους. Αυτό αποτέλεσε τη "μήτρα" των πρώτων αιτίων της κρίσης: Το μοντέλο της δημιουργίας και διανομής τίτλων και την εκτεταμένη χρήση δανεισμού στη χρηματοδότηση.
Έχει σημασία να......
.........τονιστεί ότι αυτές ήταν οι ακούσιες επιπτώσεις βασικά συνετών πολιτικών αποφάσεων. Με όλους τους άλλους παράγοντες ίσους, η απορύθμιση επέτρεψε στους μικρούς επενδυτές να διαπραγματεύονται μετοχές πιο φθηνά και αυτό τους έκανε πλουσιότερους. Δεν ήταν όμως όλοι οι παράγοντες ίσοι. Το γεγονός κυρίως ότι οι επενδυτικές τράπεζες, που εξωθήθηκαν σε δραστηριότητες μεγαλύτερου ρίσκου από τις αλλαγές αυτές στην πολιτική, λειτουργούσαν εντελώς εκτός του ελεγκτικού δικτύου, αποτέλεσε συνταγή για καταστροφή.
Παρομοίως, η κατάργηση της Glass-Steagall είχε λογική στον πυρήνα της. Οι μεγάλοι όμιλοι προσφέρουν τη δυνατότητα στους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς να διαφοροποιήσουν τις δραστηριότητες τους και σε συνδυασμό με τις εμπορικές τράπεζες επιτρέπει στις επενδυτικές τράπεζες να χρηματοδοτήσουν τις δραστηριότητες τους στηριζόμενες σε σχετικά σταθερές καταθέσεις αντί για ασταθείς χρηματαγορές. Το μοντέλο αυτό επέδειξε τη βιωσιμότητά του στην Ευρώπη σε διάστημα αιώνων και τα πλεονεκτήματα του είναι εμφανή στις ΗΠΑ ακόμα και τώρα με την εξαγορά της Merrill Lynch από την Bank of America.
Όμως η "ομιλοποίηση" (συγκεντροποίηση) των επιχειρήσεων απαιτεί χρόνο. Βραχυπρόθεσμα, η Merrill, όπως και άλλες επενδυτικές τράπεζες, είχε την δυνατότητα να διπλασιάσει τις τοποθετήσεις της. Παρέμεινε πλήρως εκτός του έλεγχου των αρμοδίων αρχών. Σαν ανεξάρτητη οντότητα, ήταν τότε ευάλωτη στις διακυμάνσεις των αγορών. Απαιτείτο όμως μία κρίση ικανή να απειλήσει ολόκληρη τη δομή του χρηματοοικονομικού συστήματος, για να επιταχύνει την αναπόφευκτη "ομιλοποίηση".
Το άλλο στοιχείο της κρίσης ήταν η επιλογή των πολιτικών που οδήγησαν στις παγκόσμιες ανισορροπίες. Η κυβέρνηση Μπους μείωσε τους φόρους. Η Fed μείωσε τα επιτόκια αντιδρώντας στην ύφεση του 2001. Οι καινοτομίες στο χρηματοοικονομικό πεδίο, την ίδια ώρα, συνέβαλαν στο να γίνουν ακόμα φθηνότερες και ευρέως διαθέσιμες οι πιστώσεις. Αυτή βέβαια δεν είναι παρά η ιστορία των ενυπόθηκων δανείων υψηλού ρίσκου, με άλλη μορφή. Το αποτέλεσμα ήταν η αύξηση των δαπανών στις ΗΠΑ και η πτώση των επίσημων δαπανών σε επίπεδο νοικοκυριού.
Εξίσου σημαντική ήταν η άνοδος της Κίνας και η κάμψη των επενδύσεων στην Ασία μετά την χρηματοοικονομική κρίση του 1997-1998. Καθώς η Κίνα αποταμιεύει το 50% σχεδόν του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της, τα χρήματα αυτά στο σύνολο τους πρέπει να διοχετευθούν κάπου. Στο μεγαλύτερο μέρους τους κατευθύνθηκαν στα αμερικανικά κρατικά ομόλογα και στην κάλυψη των υποχρεώσεων των Fannie Mae και Freddie Mac. Αυτό ενίσχυσε το δολάριο και περιόρισε το κόστος δανεισμού για τα αμερικανικά νοικοκυριά, ενθαρρύνοντας τα να ζουν πάνω από τις δυνατότητες τους. Παράλληλα δημιούργησε μία πιο ανθηρή αγορά για τους τίτλους των Freddie και Fannie, τροφοδοτώντας τον αρχικό μηχανισμό της δημιουργίας και διανομής τίτλων.
Κι αυτή τη φορά δεν παρατηρήθηκαν σαφή σφάλματα πολιτικής. Η ανάσυρση ενός δισεκατομμυρίου Κινέζων από τις συνθήκες φτώχειας είναι αναμφίβολα το σημαντικότερο γεγονός στις ζωές μας. Το γεγονός ότι η Fed αντέδρασε γρήγορα, απέτρεψε την κλιμάκωση της ύφεσης του 2001.
Υπήρχαν όμως και απρόβλεπτες επιπτώσεις. Η αποτυχία των αμερικανικών ελεγκτικών αρχών να σφίξουν τα λουριά στη χορήγηση κεφαλαίων και στους όρους δανεισμού, όταν παρατηρείτο άφθονη ροή κεφαλαίων σε συνδυασμό με μία χαλαρή νομισματική πολιτική από την Fed, πυροδότησε μία εντονότατη άνθηση στις πιστώσεις. Η αδυναμία της Κίνας να κινηθεί πιο γρήγορα ώστε να ενθαρρύνει τις υψηλότερες εγχώριες δαπάνες, σε αναλογία με τα υψηλότερα εισοδήματα, έριξε κι άλλο λάδι στη φωτιά.
Σήμερα, ένας παραφουσκωμένος χρηματοοικονομικός τομέας είναι αναγκασμένος σε οπισθοχώρηση. Κάποιες εκβάσεις, όπως ο "γάμος" της Bank of America με τη Merrill Lynch, ήταν ευτυχέστερες άλλων, όπως η πτώχευση της Lehman Brothers. Έτσι κι αλλιώς όμως η συρρίκνωση είναι αναπόφευκτη. Ξένες κεντρικές τράπεζες υφίστανται απώλειες κεφαλαίων από τις απερίσκεπτες επενδύσεις τους.
Καθώς απορροφούν τις ζημίες τους στα αμερικανικά κρατικά ομόλογα και τους τίτλους του δημοσίου, η ροή κεφαλαίων προς τις ΗΠΑ θα μειωθεί. Το αμερικανικό έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και το ασιατικό πλεόνασμα θα συρρικνωθούν. Τα αμερικανικά νοικοκυριά θα πρέπει να αρχίσουν και πάλι να αποταμιεύουν.
Μία παραφωνία είναι η ενίσχυση του δολαρίου τις τελευταίες εβδομάδες. Δεδομένου ότι οι ΗΠΑ δεν θεωρούνται πλέον ότι παρέχουν υψηλής ποιότητας χρηματοοικονομικά προϊόντα, θα περίμενε κανείς ότι το δολάριο θα είχε αποδυναμωθεί. Η ενδυνάμωση του δολαρίου αντανακλά την αυτόματη αντίδραση των επενδυτών που σπεύδουν στα αμερικανικά κρατικά ομόλογα ως ασφαλή τοποθέτηση.
Αξίζει να θυμηθεί κανείς ότι κάτι ανάλογο συνέβη τον Αύγουστο του 2007, όταν ξέσπασε η κρίση στην αγορά στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου. Μόλις όμως οι επενδυτές αντελήφθησαν το μέγεθος των χρηματοοικονομικών προβλημάτων των ΗΠΑ, η μαζική στροφή προς τα κρατικά ομόλογα υποχώρησε και το δολάριο επανήλθε σε πτωτική τροχιά. Σήμερα, μόλις οι επενδυτές συνειδητοποιήσουν το εύρος των οικονομικών προβλημάτων στις ΗΠΑ, θα γίνουμε και πάλι μάρτυρες μίας υποχώρησης του δολαρίου.
Η έμφαση στην απληστία και τη διαφθορά σαν τα αίτια της κρίσης οδηγεί σε μία ζοφερή προοπτική. Δεν πρόκειται να αλλάξουμε την ανθρώπινη φύση. Δεν μπορούμε να κάνουμε τους επενδυτές λιγότερο άπληστους. Μία έμφαση όμως σε αποφάσεις πολιτικής υφής, υποδηλώνει μία πιο αισιόδοξη προοπτική. Οι ακούσιες επιπτώσεις δεν είναι πάντα δυνατόν να αποτραπούν. Τα σφάλματα πολιτικής δεν μπορούν πάντα να αποφευχθούν. Μπορούν όμως τουλάχιστον να διορθωθούν. Αυτό όμως προϋποθέτει πρώτα να εξεταστούν βαθύτερα οι ρίζες του προβλήματος.
To παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "ΚΕΡΔΟΣ" στις 19 Σεπτεμβρίου 2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου