ΟΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

James Harold
Καθηγητής Ιστορίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον

Θορυβημένοι οι επενδυτές και οι πολιτικοί έχουν πάθει εμμονή με τις αναλογίες με το Μεγάλο Κραχ. Όμως, το μάθημα του 1931 είναι εν μέρει μόνο χρηματοοικονομικό ή οικονομικό. Η κρίση του 1931 ήταν τόσο μεγάλη και τόσο καταστροφική διότι επρόκειτο για ένα χρηματοοικονομικό δράμα που εκτυλίχθηκε σε γεωπολιτικό πεδίο. Δύο περίεργα συμπεράσματα προκύπτουν στο πλαίσιο των σημερινών συζητήσεων, όμως μόνο το ένα έχει πλήρως απορροφηθεί. Το πρώτο είναι ότι απαιτείται σημαντική δραστηριοποίηση του δημόσιου τομέα. Το δεύτερο είναι όχι μία τέτοιου είδους δραστηριοποίηση είναι κάτι περίπλοκο διότι σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο η ανάγκη για αρωγή ξεπερνά τα σύνορα.

Κατά πρώτον, οι λύσεις στο πλαίσιο του ιδιωτικού τομέα έχουν ήδη δοκιμαστεί, αλλά απέτυχαν σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Η συνηθέστερη παρηγοριά σε αποτυχίες σαν κι αυτήν είναι ότι μία πραγματικά μεγάλη κρίση είναι καθαρτική. Οι πτωχευμένες επιχειρήσεις κλείνουν, τα επισφαλή δάνεια παραγράφονται και οι πιστωτές μπορούν να προβούν και πάλι σε δανεισμό με ανανεωμένη εμπιστοσύνη.

Ο Χανκ Πόλσον που ήλθε στο αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών από την ισχυρότερη αμερικανική επενδυτική τράπεζα, την Goldman Sachs, πήρε το ρίσκο της κάθαρσης, αφήνοντας τη Lehman Brothers να καταρρεύσει. Το επιχείρημα του ήταν ότι δεν ήταν δυνατόν οι ΗΠΑ να ανεχθούν μία "κουλτούρα" εταιρικών διασώσεων. Μία αποφασιστική άρνηση από την πλευρά της κυβέρνησης θα έπρεπε να εκληφθεί σαν μία ένδειξη ότι στο μεγαλύτερο μέρος της η αμερικανική οικονομία είναι θεμελιωδώς υγιής και ότι οι αμερικανικές χρηματαγορές είναι επαρκώς προηγμένες, ώστε να μπορούν να διακρίνουν ποιες επιχειρηματικές πρακτικές είναι ασφαλείς.

Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ την περίοδο του Μεγάλου Κραχ ήταν επίσης ένας..........
.........."τιτάνας" του χρηματοοικονομικού τομέα, ο Άντριου Μέλον. Η άμεση αντίδραση του Μέλον μπροστά στις συνθήκες πανικού στο χρηματιστήριο το 1929 γράφηκε στην ιστορία κι όχι με θετικό τρόπο: "Ρευστοποιήστε τους εργαζομένους ρευστοποιήστε της μετοχές ρευστοποιήστε τους αγρότες ρευστοποιήστε τα ακίνητα… καθαρίστε το σύστημα από τη σαπίλα".

Έχει ήδη γίνει σαφές ότι τα μεγάλα στοιχήματα του 2008 δεν απέφεραν κέρδη, όπως εξάλλου κι εκείνα του 1929. Αντιθέτως μάλιστα, η αποτυχία να πραγματοποιηθεί η διάσωση μίας εταιρείας έκανε πιο επιτακτική τη διάσωση άλλων: Της AIG, της HBOS στην Βρετανία. Κι αυτό κατά πάσα πιθανότητα δεν είναι το τέλος. Κυκλοφορούν κατάλογοι με το ποιοι οργανισμοί είναι στη σειρά να πέσουν στον γκρεμό ή να μην αφεθούν να πέσουν. Η πιο αρμόζουσα αναλογία για την, παρούσα κατάσταση είναι το "Και Μετά Δεν Έμεινε Κανένας" ("And Then There Were None... ") της Αγκάθα Κρίστι, ένα αστυνομικό βιβλίο στο οποίο κάθε νέος φόνος τροφοδοτούσε ακόμη περισσότερο την παράνοια.

Σε ένα χρηματοοικονομικό σύστημα που έχει παραφρονήσει σε αυτόν τον Βαθμό, μόνο οργανισμοί με πάνω-κάτω απεριόριστους πόρους μπορούν να αντέξουν την τρικυμία. Τέτοιοι οργανισμοί μπορεί να είναι κάποιοι που διαθέτουν το στοιχείο της αυτοβοήθειας, όπως λόγου χάρη συνενώσεις ισχυρών τραπεζών. Το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών προσπάθησε να στήσει έναν τέτοιο "συνασπισμό" την Κυριακή, 14 Σεπτεμβρίου.

Όμως σε ένα περιβάλλον βαθιάς αβεβαιότητας, η αυτοβοήθεια δεν είναι αρκετή. Είναι αναγκαία η παρουσία κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών διότι μόνο αυτές είναι αρκετά μεγάλες και γρήγορες. Μόνο αυτές μπορούν γρήγορα να σπεύσουν σε βοήθεια των κολοσσιαίων αμερικανικών στεγαστικών οργανισμών Fannie Mae και Freddie Mac και στη συνέχεια να χειριστούν την περίπτωση της AIG.

Το επόμενο ερώτημα είναι τι είδους κυβέρνηση μπορεί να φέρει σε πέρας αυτό το έργο. Δεν μπορεί να το καταφέρει μία οποιαδήποτε κυβέρνηση. Μεσαίου μεγέθους ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ίσως να μπορούν να διασώσουν μεσαίου μεγέθους ευρωπαϊκούς οργανισμούς, όμως στην περίπτωση πολύ μεγάλων χρηματοοικονομικών ομίλων στην καρδιά του χρηματοοικονομικού συστήματος, υπάρχουν μάλλον δύο μόνο κυβερνήσεις που έχουν αυτή τη δύναμη... πυρός: Των ΗΠΑ και της Κίνας.

Στις παρόμοιες συνθήκες της χρηματοοικονομικής κατάρρευσης του 1931, πάλι μόνο λίγες κυβερνήσεις μπορούσαν να είναι αποτελεσματικές. Η κάποτε κραταιά οικονομική υπερδύναμη, Βρετανία, ήταν υπερβολικά εξαντλημένη και πιεσμένη, ώστε να μπορεί να Βοηθήσει κάποιον άλλον. Τα παγκόσμια αποθέματα ήταν συσσωρευμένα κατά κύριο λόγο στις ΗΠΑ. Κατά συνέπεια η μόνη εφικτή διέξοδος από την παγκόσμια Μεγάλη Ύφεση του 1931 έγκειτο, όπως επεσήμανε ο περίφημος ιστορικός της οικονομίας Charles Kindleberger, στη λήψη μέτρων από τις ΗΠΑ.

Εκείνη την εποχή υπήρχαν πολλοί και πειστικοί λόγοι γιατί οι Αμερικανοί δεν θα έπρεπε να θέλουν να πάρουν πάνω τους το Βάρος μίας παγκόσμιας διάσωσης: Η. αποστολή κι άλλων χρημάτων στην Ευρώπη μπορεί να εκλαμβανόταν σαν μία μάταια διοχέτευση χρημάτων στο πουθενά. Στο κάτω-κάτω οι Ευρωπαίοι δεν ήταν εκείνοι που πολέμησαν έναν Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος ήταν η πηγή και η ρίζα της χρηματοοικονομικής εκείνης κρίσης; Από οικονομική άποψη μία τέτοια πρακτική θα είχε μεγάλο νόημα σε μία προοπτική βάθους χρόνου. Πολιτικά όμως δεν θα απέφερε τίποτα στο άμεσο μέλλον.

Η Κίνα είναι η Αμερική αυτού του αιώνα. Τα πρώτα στάδια της πιστωτικής κρίσης του 2007 φάνηκαν να τυγχάνουν μίας σχετικά ανώδυνης διαχείρισης διότι τα κρατικά επενδυτικά funds από τη Μέση Ανατολή, αλλά κυρίως από την Κίνα, ήταν πρόθυμα να σπεύσουν και να επανακεφαλαιοποιήσουν τα χρέη των αμερικανικών και ευρωπαϊκών οργανισμών.

Το κρίσιμο σημείο στην παρούσα κρίση ήλθε όταν το κινεζικό κρατικό επενδυτικό ταμείο China Investment Co. φάνηκε απρόθυμο να προχωρήσει στην εξαγορά της Lehman Brothers. Η υπαναχώρηση της China Investment θα καταγραφεί στο μέλλον σαν μία στιγμή που η ιστορία θα μπορούσε να είχε πάρει άλλη κατεύθυνση.

Αναμφίβολα σήμερα υπάρχουν πολλοί λόγοι που εξηγούν γιατί οι Κινέζοι έκαναν πίσω. Η λογική πίσω από αυτό μοιάζει με την αμερικανική περίπτωση του 1931. Κάποια από τα επιχειρήματα που ακούγονται στο Πεκίνο διέπονται από μεγάλη δόση λογικής: Η αβεβαιότητα είναι μεγάλη και το κρατικό επενδυτικό fund κινδύνευε να χάσει πολλά χρήματα. Η China Investment θα έχανε αρχικά κάποια χρήματα με τη Lehman. Κάποια άλλα σκεπτικά διέπονται από μεγαλύτερη δραματικότητα: Μήπως το 2008 είναι το τίμημα που καλείται να πληρώσει η Αμερική για τον κακό τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε την κρίση στην Ανατολική Ασία το 1997-98;

Σύντομα θα είμαστε μάρτυρες κατά πόσο η Κίνα θέλει να στοιχηματίσει στην επιβίωση της παγκοσμιοποιημένης διεθνούς οικονομίας. Όπως και το 1931, όλα τα πολιτικά επιχειρήματα στρέφονται κατά μίας τέτοιας πρακτικής. Μόνο όσοι βλέπουν μακριά θα αντιληφθούν ότι τα οικονομικά επιχειρήματα υπέρ μίας εκστρατείας διάσωσης είναι ιδιαίτερα πειστικά.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "ΚΕΡΔΟΣ" στις 23 Σεπτεμβρίου 2008
Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής