"Οι ιδέες της κρατικοδίαιτης «ανάπτυξης» έχουν περιθωριοποιηθεί διεθνώς"

Η γραφειοκρατική αναποτελεσματικότητα και η διαφθορά αποτελούν σήμερα την σοβαρότερη τροχοπέδη για την είσοδο της χώρας σε μία ...

... νέα εποχή καινοτομίας και ανάπτυξης

Η υγιής επιχειρηματικότητα όχι μόνον δεν έχει αντιρρήσεις, αλλά επιδιώκει και συνδέει την ανάπτυξή της με την Διαφάνεια. Αρκεί να συντρέχουν τρεις παράγοντες: 1) Ξεκάθαρη και λογική φορολογία σε βάθος χρόνου, 2) Αξιόπιστο κράτος ως «προμηθευτής» αλλά και ως «πελάτης» και 3) Θεσμικό πλαίσιο που να διευκολύνει την επιχειρηματικότητα, να επιβραβεύει τους καλύτερους και να τιμωρεί τους «κακούς».

Θα έλεγα ότι οι δύο έννοιες –Επιχειρηματικότητα και Διαφάνεια– αποτελούν την βάση στήριξης ενός τριγώνου στην κορυφή του οποίου βρίσκεται η Ανάπτυξη. Είναι ένα τρίγωνο όπου οι τρεις αυτές έννοιες αλληλοτροφοδοτούνται και αλληλοεπηρεάζονται. Αν εμποδιστεί η βάση, το τρίγωνο μικραίνει και στρεβλώνεται. Αν οι σχέσεις δεν είναι αμφίδρομες και ανεπηρέαστες από σκοπιμότητες, το τρίγωνο αποδομείται.

Σήμερα, οι ιδέες της κρατικοδίαιτης «ανάπτυξης» έχουν περιθωριοποιηθεί διεθνώς και ευτυχώς το ίδιο συμβαίνει και στην χώρα μας. Ίσως καθυστερημένα, αλλά πάντως εκκωφαντικά, οι ιδέες αυτές έχουν καταρρεύσει μαζί με μία ολόκληρη μυθολογία αντιεπιχειρηματικής κουλτούρας. Είναι λοιπόν χρήσιμο να δούμε τα λάθη του παρελθόντος και να αναζητήσουμε τις νέες σχέσεις, τις νέες λύσεις που θα επιτρέψουν να ακολουθήσουμε τον δρόμο μίας υγιούς, βιώσιμης Ανάπτυξης.

Ας θυμηθούμε πού βρισκόμαστε στην χώρα μας. Βρισκόμαστε ήδη στον έβδομο χρόνο ύφεσης. Η χώρα μετρά μοναδικές στα παγκόσμια χρονικά απώλειες. Ανεργία σε δυσθεώρητα επίπεδα, πολλοί άνθρωποι σε διαρκή αβεβαιότητα και περιουσίες σε πορεία υποβάθμισης, η φοροδιαφυγή ακάθεκτη, το κράτος ανοργάνωτο και η κοινωνία σε συμπίεση. Η μεσαία τάξη συμπιέζεται. Μαζί της συμπιέζονται και οι ευκαιρίες κινητικότητας μεταξύ των εισοδηματικών και κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων.

Η Επιχειρηματικότητα κινείται ανάμεσα στις συμπληγάδες της υπερφορολόγησης και της διαρκούς αναθεώρησης των κανόνων του παιχνιδιού. Είναι γνωστό ότι και τα δύο αυτά απειλητικά για την επιχειρηματικότητα στοιχεία είναι πηγές διαφθοράς.

Η Διαφάνεια στον τόπο μας έχει να διανύσει πολύ δρόμο ακόμα για να γίνει συγκρίσιμη με αυτή των προοδευμένων ευρωπαϊκών κρατών –αν και θα πρέπει να επισημάνω ότι, εδώ και κάποια χρόνια, έχουν γίνει βήματα προς την σωστή κατεύθυνση. 

Παρόλα αυτά, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η Ελλάδα έχει καταδικαστεί σε πάνω από 400 περιπτώσεις από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για ελλείψεις στον τομέα της διαφάνειας και για την βραδύτητα απονομής της Δικαιοσύνης. Ας θυμηθούμε ορισμένους κατατοπιστικούς, νομίζω, αριθμούς:

Η διαφθορά κοστίζει στην Ελλάδα 14 δισεκατ. ευρώ ετησίως και αυξάνει το κόστος του επιχειρείν κατά 12%, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν σε εκδήλωση που διοργάνωσαν στην Θεσσαλονίκη η Διεθνής Διαφάνεια Ελλάς-παράρτημα Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. 

 Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο η διαφθορά υπολογίζεται σε 120 δισεκατ. ευρώ ετησίως, ποσό που προσεγγίζει το μέγεθος ολόκληρης της ρουμανικής οικονομίας. Παρατηρούμε ότι μάς αναλογεί πολύ μεγαλύτερο κομμάτι διαφθοράς σε σχέση με τον πληθυσμό μας ή με την συμμετοχή μας στο ευρωπαϊκό ΑΕΠ.

Είναι προφανές ότι η καθιέρωση ενός πλέγματος διαδικασιών Διαφάνειας για τις οικονομικές και πολιτικές πράξεις, ενός πλέγματος δηλαδή που λειτουργεί ως αποτρεπτικός παράγοντας της διαφθοράς, είναι πολύ κρίσιμος όρος για μία υγιή Ανάπτυξη. Τόσον η διευκόλυνση της Επιχειρηματικότητας όσο και η θωράκιση της Διαφάνειας αποτελούν μέρος, σημαντικότατο μέρος, αυτού που από επίσημα χείλη τόσο συχνά ακούμε: «τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που έχει ανάγκη ο τόπος».

Η κρίση μάς έδωσε την «δυνατότητα» να δούμε πεντακάθαρα τις υστερήσεις και τις στρεβλώσεις του ελληνικού οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού σχηματισμού. Κυρίως, όμως, αναδεικνύει την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να προχωρήσει στις απαραίτητες διαρθρωτικές αλλαγές στο κράτος και στην οικονομία. Τα θέματα ων μεταρρυθμίσεων που έχει ανάγκη η χώρα δεν είναι δυνατόν να αποτελούν αποτέλεσμα μίας διεθνικής συμφωνίας ή μίας έξωθεν επιβολής, αλλά το ώριμο αποτέλεσμα των δικών μας εθνικών και αυτοδύναμων πρωτοβουλιών.

Στην βάση αυτού του σχεδιασμού βρίσκεται η ανάγκη της πολλαπλής αναδιάρθρωσης της ελληνικής κοινωνίας.

Ως «παλαιός» στα κοινά έχω ακούσει εδώ και 20 χρόνια πολλές φορές εξαγγελίες περί αναδιαρθρώσεων, μεταρρυθμίσεων και μιας «νέας» διακυβέρνησης που θα διευκολύνει την Επιχειρηματικότητα. 

Στην σημερινή κρίσιμη συγκυρία καλούμαστε όλοι να πιέσουμε το πολιτικό σύστημα να κάνει πράξη αυτό που αφειδώς –και, θα μού επιτρέψτε, «ψευδώς»– παρουσίαζε μέχρι σήμερα ως κεντρικό άξονα της στρατηγικής του: να αναδείξει, δηλαδή, την Επιχειρηματικότητα και τις επιχειρήσεις σε κεντρικό μοχλό λειτουργίας και ανάπτυξης της οικονομίας, με το κράτος σε σοβαρό και επικουρικό ρόλο. 

Η προτεινόμενη αναδιάρθρωση πρέπει να έχει πηγαία και ειλικρινή πολιτική βάση, ενώ πρέπει ταχύτατα να αντικαταστήσει το σημερινό μοντέλο, το μοντέλο της κρίσης, με το οποίο το κράτος αποτελεί το λειτουργικό κέντρο της οικονομίας.

Η αναδιάρθρωση αυτή οφείλει να βασίζεται στην ανάδειξη των ανοικτών και προσβάσιμων αγορών σε κυρίαρχο φορέα οργάνωσης της οικονομίας, σε αντικατάσταση της κυριαρχίας των ειδικών επιχειρηματικών ή συντεχνιακών συμφερόντων, με ταυτόχρονη ενίσχυση του ρόλου των ανεξάρτητων αρχών ρύθμισης και εποπτείας της ελεύθερης λειτουργίας τους.

Γιατί, πρέπει όλοι να συμφωνήσουμε: ποιος επέτρεπε το «κλείσιμο» των αγορών και γενικότερα της οικονομικής διαδικασίας; Ποιος καλλιέργησε την κυριαρχία των ειδικών προσωπικών, επιχειρηματικών ή συντεχνιακών συμφερόντων; Την υποβάθμιση ανεξάρτητων αρχών ρύθμισης και εποπτείας της ελεύθερης λειτουργίας τους; Δεν είναι σίγουρα άλλος από ένα πολιτικό σύστημα δομημένο πάνω στις πελατειακές σχέσεις και τον συντεχνιασμό.

Γι αυτό, ας μού επιτραπεί στο σημείο αυτό να προχωρήσω σε μία ακόμη παραστατική, γεωμετρική προσέγγιση: το τρίγωνο Επιχειρηματικότητας-Διαφάνειας-Ανάπτυξης εγγράφεται μέσα στον μεγάλο κύκλο των Θεσμών και του Κράτους. Όσο πιο ανοιχτοί οι θεσμοί ενός κράτους και μίας κοινωνίας, τόσο πιο λειτουργική είναι η Επιχειρηματικότητα και τόσο πιο υποβοηθητική της Ανάπτυξης γίνεται η Διαφάνεια στο κράτος, στην πολιτική και στην δημόσια διοίκηση.

Όπως έχει καταδειχθεί από σειρά μελετών, ερευνών και συγγραμμάτων οι ανοιχτοί θεσμοί υποστηρίζουν την μακροβιότητα των ενάρετων οικονομικών κύκλων και το αντίστροφο. Οι κλειστοί/αδιαφανείς πολιτικοί θεσμοί σφυρηλατούν κλειστούς οικονομικούς θεσμούς και ανατροφοδοτούνται από αυτούς, με τελικό αποτέλεσμα εισοδηματικές και κοινωνικές ανισότητες, διαφθορά και φθίνουσα παραγωγή πλούτου –δηλαδή, αναιμική επιχειρηματικότητα.

Ας το διατυπώσουμε όσο πιο καθαρά γίνεται: Η οικονομική αποτυχία των εθνών οφείλεται κυρίως στους κλειστούς θεσμούς και στην συνεπαγόμενη αδιαφάνεια και διαφθορά. 

Με κλειστούς/αδιαφανείς θεσμούς δεν αποκλείεται μία πρόσκαιρη οικονομική μεγέθυνση. Αλλά αυτή συνδυάζεται με ένταση των ανισοτήτων, πλήρη αυτονόμηση των ελίτ έναντι της κοινωνίας, ευνοιοκρατία που σκοτώνει τον υγιή ανταγωνισμό και άρα την επιχειρηματικότητα, και αυτό με την σειρά του οδηγεί στην εκμηδένιση της καινοτομίας –τον βασικότερο παράγοντα ανάπτυξης στον 21ο αιώνα.

Κατά συνέπεια, τροφοδοτούνται οι φαύλοι οικονομικοί κύκλοι και έχουμε ως τελικό αποτέλεσμα την φτωχοποίηση των πολλών και την οικονομική αποτυχία του έθνους.

Η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα στο πιο κρίσιμο ίσως σταυροδρόμι της σύγχρονης ιστορίας της.

Η μία επιλογή είναι να μείνει στην «πεπατημένη οδό», να κρατήσει δηλαδή αναχρονιστικές δομές και αδιαφανείς διαδικασίες στην Διοίκηση, στην Παιδεία και στην Οικονομία, να κρατήσει την νοοτροπία της διαπλοκής αυτών που αξιολογούν με αυτούς που αξιολογούνται, να κρατήσει και την εργασία και την επιχειρηματικότητα σε καθεστώς κρατικής πελατειακής επιδότησης. Αλλά αυτή η οδός είναι αδιέξοδη, κάτι που σήμερα βλέπουν όλοι.

Η άλλη επιλογή είναι να εφαρμόσει επιτέλους τις δημοκρατικές πρακτικές των ανοιχτών θεσμών, όπου καμμία εξουσία δεν διαπλέκεται με άλλη, όπου υπάρχει ανεξάρτητος έλεγχος των δημόσιων πολιτικών και όπου ενθαρρύνονται αυτοί που καινοτομούν και επιχειρούν να αυξήσουν τον συνολικό πλούτο του τόπου.

Πιστεύω ακράδαντα ότι είναι λανθασμένη η θεωρία του «πεπερασμένου κόσμου» επειδή η καινοτομία –και η επιχειρηματικότητα που συνδέεται με αυτήν– διευρύνει συνεχώς τα όρια του εφικτού, χάρη στην ανακάλυψη νέων πηγών ενέργειας και νέων παραγωγικών μεθόδων, που καθιστούν δυνατή την εξοικονόμηση της χρήσης των υπαρχουσών πηγών. Ειδικά στην σημερινή συγκυρία, μία «μεταρρυθμισμένη» δημοκρατικά Ελλάδα μπορεί να κάνει ένα νέο ξεκίνημα, με μεγάλες πιθανότητες να εξελιχθεί σε λαμπρό μέλλον.

του Νίκου Ευθυμιάδη *

* Πρώην πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος, Πρόεδρος του Τεχνολογικού Πάρκου Θεσσαλονίκης