Υφαντουργία [θρύλοι και παραδόσεις στον Μυλοπόταμο]

Ταξιδεύοντας με το μίτο της Μυλοποταμίτισσας υφάντρας 
Σαν ένα κουβάρι ο πολιτισμός μας και η ιστορία το αργαλειό, που δίνει μορφή μέσα από το νήμα της υφάντρας τύχης, στις θύμησες και στα χρώματα περασμένων καιρών. Στην προκειμένη περίπτωση το ταξίδι που ...

 

επιλέξαμε είναι ένα ταξίδι ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα, ένα ταξίδι στην τέχνη της υφαντουργίας η οποία κατέχει μια ξεχωριστή θέση στο Μυλοπόταμο όπου οι γυναίκες του ξέρουν με ένα μαγικό τρόπο να μετατρέπουν την λύπη, τη χαρά και τις ιστορίες που άκουσαν από τις γιαγιάδες τους σε έργα τέχνης.

Πανάρχαια και πανανθρώπινη η υφαντική τέχνη, είναι μια τέχνη δύσκολη και χρονοβόρα. 

 

Ο αργαλειός και το χειροποίητο υφαντό δεν έχουν απλά μια μεγάλη παράδοση στο Μυλοπόταμο, είναι ένα μέρος από την ταυτότητα της περιοχής και δεν υπάρχει Μυλοποταμίτισσα που να μην ξέρει την υφαντική τέχνη. 

Η Μυλοποταμίτισσα υφάντρα πολύ νωρίς ταυτίστηκε με τον αργαλειό. Η καρδιά της, μαζί με την καρδιά αυτής της περιοχής χτυπούσε μέχρι πριν μερικά χρόνια στον ήχο του.

 Η σύλληψη, το χρώμα, τα σχέδια και η ύφανση, μαζί με το μεράκι και το ανήσυχο ταπεραμέντο της, έδωσαν πραγματικά αριστουργήματα τέχνης. Στα παλαιότερα χρόνια την κύρια και ξεχωριστή θέση μέσα σε ένα σπίτι του Μυλοποτάμου την κατείχε ο αργαλειός, με τον οποίο η γυναίκα του σπιτιού κατασκεύαζε διάφορα είδη για τις ανάγκες της οικογένειας, αλλά και για την προίκα της κόρης. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτό των υφαντών είναι το "κρουστό φάσιμο" δηλαδή τη σφιχτή ύφανση. 

Το χρώμα που επέλεγαν για τα υφαντά ήταν το μαύρο και το κόκκινο, ενώ τα στολίδια (πλουμιά) που συμπληρώνουν το υφαντό ήταν πολύχρωμα. 

Οι ύλες που χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα είναι κυρίως βαμβάκι, μαλλί, λινάρι και μετάξι. Στην παλιά εποχή δεν υπήρχαν έγχρωμα νήματα με αποτέλεσμα οι γυναίκες να αναγκάζονται να τα βάφουν μόνες τους. Αυτό γινόταν με το να χρησιμοποιούν φυτικές βαφές, ρίζες φυτών, φύλλα, λουλούδια, καρπούς η ακόμα και μουτζούρα από το τζάκι και λουλάκι.

 Για παράδειγμα ένα κοινό φυτό με κίτρινο ανθάκι, ανάλογα με την εποχή που θα συλλεγεί, μπορεί να δώσει δεκάδες διαφορετικές αποχρώσεις φυτικής βαφής. Τα υφαντά έχουν θέματα από τη μινωική Κρήτη, σκηνές της καθημερινής ζωής, αγίους, ακόμα και πρόσωπα.
 

Οι υφάντρες της επαρχίας μας δουλεύουν με ακούραστη φροντίδα και οι λεπτομέρειες των υφαντών τους, τις κάνουν να ξεχωρίζουν από όλες τις άλλες υφάντρες της Κρήτης και της Ελλάδας. 

Τα είδη που φτιάχνονται είναι αμέτρητα: χαλιά, πατανίες (κουβέρτες), κάπες, κουρτίνες, δαντέλες, βούργιες, φούστες, πουκάμισα τραπεζομάντιλα κ.α Μεταξύ των υφαντών που τείνουν να εξαφανιστούν και έχουν πλέον μουσειακή αξία είναι, ο ροκοχάρτης ( μικρό στενόμακρο υφαντό, που το χρησιμοποιούσαν για να δένουν το μαλλί πάνω στη ρόκα), η χτενοθήκη (μικρή θήκη που έβαζαν συνήθως τα χτένια και ο κρεβατόγυρος (μακρόστενο υφαντό που έζωνε γύρω -γύρω το κρεβάτι προκειμένου να μην φαίνονται τα τρίποδα που στήριζαν τις τάβλες.
 

Οι πετσέτες
Η πετσέτα είναι από τα σημαντικότερα υφαντά και αυτό γιατί ακολουθεί τον άνθρωπο σε όλα τα στάδια της ζωής του, στη γέννηση, τη βάφτιση, τον αρραβώνα, τον γάμο και το θάνατο. 

Οι πετσέτες που προοριζόταν για καθημερινή χρίση ήταν οι πιο απλές και λιγότερο διακοσμημένες. 

Αυτές όμως που ακολουθούσαν τον κύκλο της ζωής ήταν πολύ προσεγμένες στην ύφανση και συνήθως τα διακοσμητικά σχέδια και θέματα τους είχαν άμεση σχέση με τη χρήση τους. 

Η πετσέτα ήταν ένα από τα βασικά στοιχεία που συμπεριλάμβανε στην προίκα της κάθε κοπέλα. 

Μάλιστα στα παλαιότερα χρόνια οι νύφες έφταναν σε σημείο να έχουν περίπου 200, όπου η κάθε μία είχε διαφορετικά διακοσμητικά σχέδια. Μεταξύ των τεχνικών που χρησιμοποιούσαν ήταν το περαστό, το τριοπατήτηρο, η αλυσίδα, το ψιλό κουκί, η ρεθεμνιώτικη βελονιά, η πισωβελονιά, κ.α. 
 

Οι βούργιες
Η βούργια ή το βουργιαλάκι είναι το χαρακτηριστικό σακούλι για πολλές και διάφορες χρήσεις. Κρεμιέται στους ώμους από τα βαστάγια τα οποία είναι πλεγμένα με τατράκλωνο νήμα. 

Περασμένα στη βούργια και δεμένα καταλήγουν σε ένα κόμπο που στην άκρη του έχει μία φούντα. 

Η καλύτερη βούργια, μαζί με ένα μεταξωτό μαντήλι, ήταν το πρώτο δώρο στο γαμπρό, όταν γινόταν οι αρραβώνες. Σε πολλά χωριά τις χάριζαν κατά το γάμο και στους αδερφούς του γαμπρού. Στους γάμους επίσης έβαζαν στο βουργιαλάκι τα «γεμίδια», ή «καλοψύκια», τους ξυρούς καρπούς δηλαδή που ριχνόταν στους σάκους μαζί με τα υφαντά της προίκας. 

Στις μεγάλες βούργιες έβαζαν το κανίσκι, το δώρο του γάμου που ήταν συνήθως τρόφιμα, κρέας, ζυμαρικά και όσπρια. Σε ειδικές μεγάλες βούργιες πήγαιναν τους άρτους στην εκκλησία και σε μικρές έμπαιναν τα καλοψύκια για το καλωσόρισμα του νεογέννητου παιδιού.

Στα νεότερα χρόνια η βούργια χρησιμοποιείται συνήθως στους γάμους για να βάζουν μέσα την χάρη που κάνουν οι καλεσμένοι στο ζευγάρι. 

Τα παλιότερα χρόνια οι πολεμιστές συνήθιζαν να βάζουν στη βούργια το μπαρούτι και τις σφαίρες τους, ενώ στα νεότερα χρόνια οι βοσκοί και οι αγρότες τις χρησιμοποιούσαν για να βάζουν το φαγητό τους και το φλασκί με το κρασί ή το νερό. Στις βούργιες κυριαρχεί η γεωμετρική διακόσμηση η οποία καλύπτει ολόκληρη την πρόσοψη.

 Η άλλη πλευρά η οποία δε φαίνεται και ακουμπά στην πλάτη είναι διακοσμημένη με απλό τρόπο. Η διακόσμηση στις ζώνες ανάλογα με το σχέδιο που παίρνει, από την πλευρά που φαίνεται, έχει διάφορες ονομασίες, πενταράτη, κλειδάτη, γρυλού, σκουτέλα, μεσοράδα, κ.α. 
 

Τα βασικά εργαλεία για την ύφανση
Μπορεί ο αργαλειός να είναι ο βασικός κορμός για την ύφανση αν δεν υπήρχαν όμως μια σειρά από άλλα εργαλεία θα ήταν αδύνατη η επιτυχημένη ύφανση. 

Τα χειρόχτενα, ήταν βασικά για να ξαίνουν τα μαλλιά τα οποία τοποθετούσαν στη συνέχεια στη ρόκα και με την μαγική βοήθεια του αδραχτιού δημιουργούσαν το νήμα. Μετά την επεξεργασία και το βλάψιμο του το έβαζαν στην ανέμη και το τύλιγαν στα καλάμια ή στις σαΐτες. Κάθε χωριό είχε τουλάχιστο μία γυναίκα η οποία ήξερα να μετρά και να «αδειάζει» όπως έλεγαν το στημόνι που θα τοποθετούσαν μετά στον αργαλειό για να στήσουν εκεί πάνω τα ξόμπλια και τα σχέδια τους. 

Μετά το άδειασμα που γινόταν σε ανοικτούς χώρους ακολουθούσε το πέρασμα στον αργαλειό. Κάθε νήμα έπρεπε να περάσει από τους μίτους που είναι συνδεδεμένοι με τις πατητήρες, από τους μίτους περνούσε στο χτένι το βασικό εργαλείο που βρίσκεται ανάμεσα στις αυστηρές γεωμετρικές γραμμές οι οποίες με την βοήθειά τους και τις υφάντρας τα νήματα μετατρέπονται σε σχέδια και ανεκτίμητα έργα τέχνης.
 

Η υφαντική από την μινωική περίοδο 
Η μικρή «Θεά των Όφεων» από το ανάκτορο της Κνωσού, είναι το πρώτο παράδειγμα υψηλής ραπτικής, με την τονισμένη μέση και το σφιχτό κορσάζ, που αναδεικνύει το πάνω μέρος του σώματος. 

Οι Μινωίτισσες ήταν οι πρώτες μοντέρνες γυναίκες στην ιστορία που πέταξαν από πάνω τους τα χυτά, φιλικά προς το σώμα ρούχα και φόρεσαν ρούχα κομμένα και ραμμένα ώστε να τονίζουν τη λεπτή μέση και κάποια χαρακτηριστικά του σώματος. 

Αυτό το χαρακτηριστικό μπορεί να το διακρίνει κανείς ακόμα και σήμερα στην γυναικεία κρητική φορεσιά. 

Τα χαρακτηριστικά της, η πλαστικότητα, η εύθυμη, χαρούμενη διάθεση, η τάση να αναδιπλώνεται το ύφασμα σε πτυχές ή οριζόντιες ζώνες και η ανάδειξη του μπούστου είναι μερικά από τα στοιχεία που έχουν διατηρηθεί προσαρμοσμένα στη σεμνότητα των νεότερων εποχών. 

Άλλωστε οι Μινωίτισσες είναι από τις ελάχιστες περιπτώσεις όπου το ένδυμα δεν κάλυπτε το στήθος. Η ξεχωριστή θέση που κατείχαν στην κοινωνία τους σε συνδυασμό με την θρησκευτική τους ευλάβεια δεν τις εμπόδιζε να αναδείξουν το στήθος τους, το οποίο ήταν σύμβολο γονιμότητας και εφορίας.

ΠΟΚΙΜΥ