και ΤΑΣΟΥ ΑΒΡΑΝΤΙΝΗ, δικηγόρου, avra@ath.forthnet.gr
Η σοβαρότατη κρίση που έχει ξεσπάσει στο χρηματοπιστωτικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (ΗΠΑ) και διαχέεται επικίνδυνα στη διεθνή οικονομία έχει αναδείξει, μεταξύ των άλλων, δύο σημαντικά ερωτήματα. Πρώτον, για τα αίτια που την προκάλεσαν και, δεύτερον, με το τι μπορεί και τι πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστούν οι παρενέργειές της βραχυχρόνια και να περιοριστεί η πιθανότητα να επαναληφθεί μακροχρόνια.
Κάποιοι διατείνονται ότι η κρίση είναι συστημική και προκλήθηκε εξαιτίας της «απληστίας των καπιταλιστών». Λάθος. Η ανοιχτή κοινωνία και η ελεύθερη οικονομία είναι ατομοκεντρικά συστήματα τα οποία για την εξέλιξή τους βασίζονται στα ιδιωτικοοικονομικά κίνητρα των ανθρώπων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται βεβαίως και η απληστία. Αλλά όπως το νερό, η φωτιά, η πυρηνική ενέργεια και οι άλλες μεγάλες δυνάμεις της φύσης πρέπει να περιορίζονται για να αποφέρουν στους ανθρώπους τα οφέλη τους, έτσι και η δυνατότητα άσκησης απληστίας εκ μέρους των ατόμων πρέπει να περιορίζεται θεσμικά και ηθικά ώστε να λειτουργεί επωφελώς για το κοινωνικό σύνολο. Ισως τα εγκλήματα κατά της ζωής ή της υγείας να οφείλονται στην έλλειψη ηθικών κανόνων των ατόμων που τα διαπράττουν. Κανείς ωστόσο δεν διανοείται στο όνομα του περιορισμού της εγκληματικότητας να καταργηθούν τα ατομικά δικαιώματα και το κράτος να ελέγχει προληπτικά και εξονυχιστικά τη ζωή των πολιτών. Αν λοιπόν η οικονομική κρίση προκλήθηκε από υπερβολές στις οποίες οδηγήθηκαν οι τραπεζίτες και οι χρηματιστές στην προσπάθειά τους να συσσωρεύσουν κέρδη και πλούτο, η ευθύνη δεν βρίσκεται στη συμπεριφορά τους, αλλά στην αποτυχία των μηχανισμών που αποσκοπούν στην εξισορρόπηση αυτής της έμφυτης δύναμης των ανθρώπων ώστε να αποβαίνει επωφελής για όλους τους πολίτες.
Κάποιοι άλλοι αποδίδουν την κρίση στη φιλελευθεροποίηση των αγορών χρήματος και κεφαλαίου, η οποία έλαβε χώρα κατά την περίοδο που επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας στις ΗΠΑ ήταν ο κ. Allan Greenspan. Αντίθετα, πιστεύουν στη συστηματική παρέμβαση των αρμόδιων αρχών ώστε οι τιμές των τίτλων στο χρηματιστήριο να κινούνται με κάποια τάση. Λάθος πάλι. Πρώτον, γιατί έρχονται σε αντίθεση με τον τεράστιο όγκο της δημοσιευμένης θεωρητικής και εμπειρικής έρευνας. Δεύτερον, γιατί, αν απέτυχε η ρυθμιστική πολιτική στις ΗΠΑ να αποτρέψει την κρίση, το πρόβλημα πρέπει να αναζητηθεί στους λόγους για την αποτυχία της και όχι στις αγορές οι οποίες λειτουργούν μέσα στο συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο. Τρίτον, γιατί ανεξάρτητα από τη φύση της ρυθμιστικής πολιτικής, αν δηλαδή είναι λιγότερο ή περισσότερο παρεμβατική, οι οικονομικές διακυμάνσεις και πολύ περισσότερο οι οικονομικές κρίσεις δεν μπορούν να προβλεφτούν. Και τέλος, τέταρτον, γιατί άκαιρες παρεμβάσεις των αρχών κινδυνεύουν είτε να προκαλέσουν μια κρίση είτε να βαθύνουν τη σοβαρότητα και τη διάρκειά της.
Σε αντιδιαστολή με τους ανωτέρω, εμείς εκτιμούμε ότι η οικονομική κρίση στις ΗΠΑ ήταν προδιαγεγραμμένη. Η εκτίμησή μας αυτή επιβεβαιώνεται από δημοσιεύσεις μας τα τελευταία χρόνια όπου προβλέπαμε ότι έβαζαν τα θεμέλια για μια μεγάλη οικονομική κρίση. Οι λόγοι για τους οποίους εκτιμούσαμε ότι η κρίση ήταν αναπόφευκτη είναι τηλεγραφικά οι ακόλουθοι:
1 Από τις διαθέσιμες στατιστικές προκύπτει ότι τις τελευταίες δεκαετίες οι ΗΠΑ μετατράπηκαν από πιστώτρια σε χρεώστρια χώρα. Αυτό σημαίνει ότι δαπανούν σε προϊόντα και υπηρεσίες παραπάνω από όσα παράγουν. Η διαπίστωση αυτή δεν θα είχε επιπτώσεις αν το εξωτερικό χρέος διογκωνόταν λόγω εισαγωγών κεφαλαιουχικού εξοπλισμού. Αντίθετα, η διόγκωση προέρχεται από την αύξηση των εισαγωγών για κατανάλωση. Μάλιστα, εξαιτίας της ενεργειακής κρίσης, τα τελευταία χρόνια είδαμε το έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών να επιταχύνεται δραματικά, με προφανείς συνέπειες για την απαξίωση του δολαρίου και την απώλεια της εμπιστοσύνης στις ηγετικές δυνατότητες των ΗΠΑ.
2 Κατά τη δεύτερη κυρίως τετραετία του κ. William Clinton, έγιναν σοβαρές προσπάθειες και το δημοσιονομικό έλλειμμα μετατράπηκε σε πλεόνασμα. Ομως, από το 2000 και μετά το δημοσιονομικό πλεόνασμα μετατράπηκε σε αυξανόμενο έλλειμμα, με αποτέλεσμα το δημόσιο χρέος να διογκώνεται έκτοτε με μη διατηρήσιμους ρυθμούς.
3 Εν όψει των πιο πάνω δεδομένων κάθε αξιοπρεπής οικονομολόγος θα συνιστούσε η μεν κεντρική τράπεζα να αυξήσει τα επιτόκια, η δε κυβέρνηση είτε να περικόψει τις δαπάνες είτε να αυξήσει τους φόρους. Στις ΗΠΑ οι αρχές έκαναν ακριβώς το αντίθετο. Η κυβέρνηση αύξησε τις δημόσιες δαπάνες με παράλληλη μείωση των φόρων, ενώ η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα κράτησε τα επιτόκια σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα για να μην επιβραδυνθεί η οικονομική δραστηριότητα. Επρόκειτο δηλαδή για μια εξόφθαλμα προκλητική οικονομική πολιτική, η οποία θα μπορούσε να μην έχει εξελιχθεί ακόμα σε κρίση, αν δεν έσπαγε η φούσκα των ακινήτων που ήταν δημιούργημά της.
4 Η φούσκα των ακινήτων υπήρξε δημιούργημα της παρέμβασης του πολιτικού συστήματος στην αγορά κατοικίας στις ΗΠΑ, που εκδηλώθηκε μέσω των δύο απόλυτα ελεγχόμενων από την κυβέρνηση ημικρατικών οργανισμών, Fannie Mae και Freddie Mac, που κατέχουν ή έχουν εγγυηθεί σχεδόν τέσσερα τρισεκατομμύρια δολάρια των χρεών των νοικοκυριών στις ΗΠΑ. Τα ομόλογά τους (agency bonds) προσέλκυαν το επενδυτικό ενδιαφέρον όλων των ειδικών γιατί παρείχαν κρατική εγγύηση στο χρέος που ενσωμάτωναν, ενώ συγχρόνως εξασφάλιζαν μεγαλύτερες αποδόσεις από αυτά των ιδιωτών ανταγωνιστών τους. Η δράση των δύο αυτών οργανισμών στην αγορά παραγώγων με την εγγύηση του αμερικανικού Δημοσίου δημιούργησε τεράστιες παρενέργειες στον ανταγωνισμό, καλλιέργησε αδικαιολόγητη εμπιστοσύνη στους επενδυτές και διέβρωσε σε μεγάλο βαθμό την εμπιστοσύνη στις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίου.
Με βάση τα πιο πάνω, εκτιμούμε ότι υπεύθυνες για την παρούσα οικονομική κρίση είναι, κατά πρώτο λόγο, οι δημοσιονομικές και οι νομισματικές πολιτικές που ακολούθησαν οι ΗΠΑ, ιδιαίτερα κατά τα τελευταία οκτώ χρόνια, και, κατά δεύτερο λόγο, οι αρμόδιες ελεγκτικές αρχές οι οποίες απέτυχαν παταγωδώς στον κρίσιμο ρόλο τους. Ο κόσμος μας καταλήγουμε έχει γίνει πολύ περίπλοκος για να αφήνεται η τύχη του στα χέρια του κράτους και του πολιτικού συστήματος.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 11/10/2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου